Nhà nông học người Úc Tony Rinaudo đang biến sa mạc châu Phi thành rừng

Bên cạnh một con đường trong sa mạc ở Nigeria, Tony Rinaudo đã có khoảnh khắc quý giá sẽ thay đổi không chỉ cuộc sống của anh mà còn cuộc sống của hàng triệu người ở Tây Phi và hơn thế nữa.
Ông Rinaudo - người vào thời điểm đó đã dành hơn hai năm ở quốc gia Tây Phi này để cố gắng ngăn chặn sự tàn phá của sa mạc hóa và "thất bại thảm hại" - nhìn xung quanh và xả bớt không khí thoát ra khỏi lốp xe để có thể tiếp tục trên con đường cát. "[Không có] một cái cây nào ở phía chân trời. Tôi tự nghĩ, bạn cần bao nhiêu triệu đô la, bao nhiêu trăm nhân viên, mất bao nhiêu thập kỷ để là sao  cảnh quan hoang vắng này tốt hơn?".

Vào đầu những năm 1980, Niger là "một cảnh quan trên điểm sụp đổ sinh thái", ông Rinaudo nói với ABC RN's Soul Search. Nông dân đã chặt phá các khu rừng bản địa hiện có nhiều thập kỷ trước đó, để lại một cảnh quan bị hành hạ bởi gió 70 km mỗi giờ và bị tàn phá bởi nhiệt độ bề mặt đất cao và bão bụi như ngày tận thế. "Bởi vì thiếu sự đa dạng sinh thái, không có kẻ săn mồi tự nhiên nào đối với côn trùng gây hại", ông Rinaudo nói. "Ngay cả trong những năm bạn có mưa, bạn sẽ có một  vụ đại dịch châu chấu và sâu bướm." Thực phẩm và nước khan hiếm khi hạn hán làm khô giếng và tàn phá năng suất cây trồng. 

Đó là một tình huống tuyệt vọng, ông Rinaudo nói, khi những người đàn ông rời làng để tìm việc làm và thức ăn để về nhà với gia đình, để lại phụ nữ và trẻ em tự lo cho mình.

Một món quà của thần phật bên đường đi!

Nhìn ra địa hình cằn cỗi, ông Rinaudo đã cân nhắc việc từ bỏ và rời khỏi châu Phi.  "Đó là một trong thời điểm mất hi vọng trong cuộc đời tôi," anh nói. Hai năm sau dự án phục hồi đất ở Niger, ông Rinaudo vẫn chưa thấy bất kỳ thành công nào. Các chương trình trồng cây tốn kém đã thất bại hết lần này đến lần khác.

"Tôi cảm thấy rất chán nản vì tôi biết rõ rằng hầu hết mọi người không quan tâm chút nào," anh nói. "Trên thực tế, họ thực sự gọi tôi là nông dân da trắng điên rồ."

Ông có thể nhìn thấy quan điểm của họ. "Họ ở đây, thường thiếu lương thực, rất, rất nghèo, và đây là anh chàng da trắng điên rồ này đến và nói với họ rằng họ nên trồng cây trên mảnh đất nông nghiệp quý giá của họ." Trên con đường hoang vắng, ông Rinaudo, một Kitô hữu sùng đạo, đọc một lời cầu nguyện và ngay sau đó, nhận thấy "một bụi cây trông vẻ như vô dụng" gần đó. Hắn đi tới nhìn kỹ hơn.  "Trong khoảnh khắc đó, mọi thứ đã thay đổi", ông nói. "Tôi nhận ra, không, đó không phải là một bụi cây, nó không phải là một loại cỏ dại nông nghiệp - đó là một cái cây, và nó đã bị đốn hạ." Nông dân Niger thường chặt những chồi nhỏ mọc từ gốc cây, nhưng ông Rinaudo nhận ra ngay lúc đó những "thứ bỏ đi này"  đã đưa ra câu trả lời mà ông đang tìm kiếm.

 "Mọi thứ chúng tôi cần đều nằm dưới chân chúng tôi theo đúng nghĩa đen," ông nói. "Tôi nhận ra rằng sau đó tôi không cần trồng cây, chúng tôi không chiến đấu với sa mạc Sahara, tôi không cần ngân sách hàng triệu đô la - chúng tôi chỉ cần làm việc với thiên nhiên thay vì chiến đấu với nó và phá hủy nó."

FMNR là gì?  (farmer managed natural regeneration)

Ông Rinaudo đau đớn chỉ ra rằng việc trồng cây từ gốc cây - cái mà ông gọi là tái sinh tự nhiên do nông dân quản lý (FMNR) - không phải là mới. 

Đó là một phương pháp canh tác hàng thế kỷ được thực hành trên khắp thế giới. Chìa khóa thành công của FMNR là sự đơn giản của nó. Ông Rinaudo trích lời người sáng lập permaculture Bill Mollison, người nói rằng "mặc dù các vấn đề của thế giới ngày càng phức tạp, các giải pháp vẫn đơn giản một cách đáng xấu hổ".

"Tôi thích điều đó", ông Rinaudo nói,  Rinaudo người được biết đến như là "người tạo ra rừng" do những công việc phủ xanh lại vùng đất bị suy thoái trên khắp thế giới.

Mr Rinaudo shows farmers in Africa how to prune suckers to encourage new growth.(Supplied)
Ông Rinaudo chỉ cho nông dân ở châu Phi cách cắt tỉa mút để khuyến khích tăng trưởng mới. (Được cung cấp)

FMNR có ba nguyên tắc cơ bản.

Đầu tiên là việc sử dụng gốc cây đã bị cưa - như một "khu rừng ngầm" - để tái tạo đất thay vì trồng hạt giống hoặc cây con.

Thứ hai là cắt tỉa để khuyến khích tăng trưởng và tạo dáng cho cây thành một hình thức mà mình mong muốn.

"Tất cả những gì chúng tôi đang làm trong FMNR là... Chọn thân cây mà chúng tôi muốn phát triển thành tầm vóc cây đầy đủ [và] loại bỏ phần thừa vì có thể có 20 hoặc 30 thân cây này cạnh tranh cho cùng một ánh sáng, chất dinh dưỡng và nước", ông Rinaudo giải thích. "Bạn cần phải giảm sự cạnh tranh đó."

Nguyên tắc thứ ba là sự tham gia của cộng đồng.

Để thành công, nó phải được "quản lý bởi nông dân" và "thuộc sở hữu cộng đồng, không phải do Tony quản lý", ông Rinaudo nói. "Nhu cầu phải đến từ nông dân."

Tuy nhiên, thuyết phục nông dân địa phương trồng cây trên đất nông nghiệp của họ không phải là nhiệm vụ dễ dàng.

"Ban đầu, có rất nhiều sự miễn cưỡng," ông nói. "Tổ tiên của những người nông dân mà tôi biết là những người tiên phong dọn sạch bụi rậm. Họ là những anh hùng đã tạo ra đất nông nghiệp cho thế hệ tiếp theo".

Ý tưởng rằng tổ tiên của nông dân đã phạm sai lầm không phải là một ý tưởng hay. "Mọi người đẩy lùi và tẩy chay," ông Rinaudo nói.

Mọi người cũng không muốn phá vỡ truyền thống và thử một cái gì đó mới. "Không ai muốn trở nên khác biệt, đặc biệt là trong một xã hội truyền thống - bạn có thể phải đối mặt với sự tẩy chay và chế giễu."

Ông Rinaudo cuối cùng đã bắt được khoảng 10 tình nguyện viên sẵn sàng thử kế hoạch dường như ngu xuẩn của mình.  Sau một số thất bại, khái niệm này đã thu hút được những người ủng hộ khi mọi người nhìn thấy lợi ích của nó. Những cây mới cung cấp thức ăn gia súc và thêm gỗ làm nhiên liệu, phục vụ như chắn gió và thêm chất hữu cơ vào đất, cải thiện chất lượng của nó. Những người nông dân tiên phong này "đã hình thành hạt nhân cho những gì đã trở thành phong trào lớn này trên khắp đất nước", ông Rinaudo nói. 

Hai mươi năm sau sự hiển linh bên đường của ông Rinaudo, phong trào FMNR đã khôi phục 5 triệu ha rừng nông nghiệp ở Niger - tất cả đều "không cần trồng một cây nào".

An image taken in the Talensi District in Ghana shows the effect of reforestation using FMNR.(Supplied)
Một hình ảnh được chụp ở quận Talensi ở Ghana cho thấy hiệu quả của việc trồng rừng bằng FMNR. (Được cung cấp)

FMNR hôm nay

Ông Rinaudo hiện là chuyên gia quản lý tài nguyên thiên nhiên tại tổ chức từ thiện Cơ đốc giáo World Vision Australia. FMNR tạo thành một trụ cột trung tâm trong mục tiêu của tổ chức nhằm chấm dứt nghèo đói cùng cực vào năm 2030. Đây là một phương pháp chi phí thấp và dễ tiếp cận để chống lại nạn phá rừng và suy thoái đất, những vấn đề quan trọng đe dọa sự tồn tại của các cộng đồng nông thôn trên toàn cầu. Từ năm 1990 đến năm 2015, 129 triệu ha rừng đã bị phá hủy trên toàn thế giới. Đến năm 2010, đa dạng sinh học toàn cầu giảm 34%. FMNR được thực hiện ngày nay bởi các cộng đồng ở 25 quốc gia trên khắp Châu Phi và Châu Á. Cách tiếp cận này là xây dựng khả năng chống chịu và thích ứng với khí hậu giữa các cộng đồng nông thôn và cải thiện kết quả kinh tế và an ninh lương thực thông qua năng suất cao hơn. "Khi tôi quay trở lại những cộng đồng này, tôi thấy... vòng xoáy đi lên của sự phục hồi [và] sự thịnh vượng tương đối", ông Rinaudo nói. "Màu xanh lá cây là tuyệt vời, nhưng thay đổi lớn nhất tôi thấy là sự phục hồi hy vọng." 

Niềm tin và biến đổi khí hậu 

Nền tảng cho sự cống hiến suốt đời của ông Rinaudo cho việc phục hồi đất đai là đức tin Kitô giáo của ông. Ông nói rằng kinh nghiệm của ông ở Niger củng cố rằng Thiên Chúa cung cấp mọi thứ chúng ta cần cho cuộc sống."Đó là một hành trình tuyệt vời," anh nói. "Tôi vẫn đang trên hành trình đó, vẫn đang học hỏi và vẫn phụ thuộc vào Chúa để tiết lộ những bí mật của Ngài trong tự nhiên khi chúng ta cố gắng giải quyết một số vấn đề lớn nhất của thế giới.Nhưng ông Rinaudo tin rằng nhân loại còn một chặng đường dài để giải quyết các tác động của biến đổi khí hậu."Tôi không nghĩ rằng chúng ta sẽ có thể giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu cho đến khi chúng ta thừa nhận tội lỗi về việc tiêu thụ quá nhiều nhiên liệu hóa thạch [và] từ chối từ bỏ chúng khi chúng ta biết rất rõ rằng các hệ thống hỗ trợ sự sống của thế giới đã bị phá hủy", ông nói. "Chúng tôi vẫn ngoan cố từ chối thay đổi cách thức của mình. Nếu chúng ta không hối cải, thì sẽ không có sự thay đổi."

Mặc dù vậy, ông Rinaudo vẫn lạc quan về tương lai. Nếu những người nghèo nhất trên thế giới, những người bị thiệt thòi nhất, những người có ít nguồn lực và kiến thức kỹ thuật nhất có thể tạo ra một sự chuyển đổi như vậy, chúng ta nên làm gì với một vấn đề do chính chúng ta tạo ra? Chắc chắn, chúng ta có thể làm điều đó rất nhanh nếu chúng ta có ý chí để làm điều đó. Vì vậy, tôi có rất nhiều hy vọng".